FİİLDE (EYLEMDE) ÇATI
I I
Nesneye Göre Özneye Göre
I I I I I I I I
Geçişli Geçişsiz Oldurgan Ettirgen Etken Edilgen Dönüşlü işteş
NESNESİNE GÖRE ÇATI (NESNE- YÜKLEM İLİŞKİSİ): Nesnesine göre çatı ,yüklemin nesne alıp almamasına göre değerlendirilir.
1)Geçişli ve Geçişsiz Fiiller:
Nesne alabilen fiiller geçişlidir.Pratik olarak bir fiilin geçişli olup olmadığını anlamak için fiile “neyi, kimi” sorularını yöneltiriz ,bu soruları yöneltebiliyorsak fiil geçişlidir, yöneltemiyorsak fiil geçişsizdir.Bir diğer yöntem ise şudur:Fiilin başına “onu” zamirini getirebiliyorsak fiil geçişlidir ,getiremiyorsak fiil geçişsizdir.
*Seni duyuyorum. ( “kimi duyuyorum?” ya da “onu duyuyorum”) (geçişli)
*Beni anladığını biliyorum. ( “neyi biliyorum? Ya da “onu biliyorum.) (geçişli)
*Lütfen otur. ( “neyi otur? Ya da “onu otur” ) (geçişsiz)
*Kitabı verir misin? (“neyi verir misin?” ya da “onu verir misin?” (geçişli)
*Burası ne güzel kokuyor. (“neyi kokuyor?” ya da “onu kokuyor”) (geçişsiz)
*Sonbaharda bitkiler ölür. (“neyi ölür? Ya da “onu ölür”) (geçişsiz)
*Seni çok seviyorum. (“kimi seviyorum?” ya da “onu seviyorum”) (geçişli)
*Bir bilinmezliğe doğru yürüyorum. (“neyi yürüyorum” ya da “onu yürüyorum”) (geçişsiz)
Not: Bir fiilin geçişli olabilmesi için cümlede mutlaka nesne olması şart değildir.Cümlede nesne olmasa bile cümle geçişli olabilir.Önemli olan “neyi, kimi” sorularını sorup soramadığımızdır.
*Gördüm; ama söyleyemedim.
2)Oldurgan ve Ettirgen Çatılı Fiiller:
Geçişsiz bir fiilin üzerine “-r,-t,-tır” eklerinden birinin getirilerek fiilin geçişli yapılmasına “oldurgan” çatılı fiil denir. Geçişli bir fiilin üzerine “-r,-t,
-tır” eklerinden biri getirilerek fiil yeniden geçişli yapılıyorsa o fiil “ettirgen” çatılı bir fiildir.Bu durumda eylemin geçişlilik derecesi arttırılmış olur ve bir başkasına yaptırma,ettirme anlamı katar.
*Adam öldü (geçişsiz) ---------------------------- Adamı öldürdü. (oldurgan)
*Günler zor geçiyor.(geçişsiz) ------------------ Günlerini zor geçiriyor.(oldurgan)
*Bu kitapları okudum (geçişli) -------------------Bu kitapları okuttum.(ettirgen)
*Her şeyi kırdım (geçişli) -------------------------Her şeyi kırdırdım (ettirgen)
*Araba durdu.(geçişsiz) -------------------------- Arabayı durdurdu (oldurgan)
*Yeni aldığım daireyi boyadım.(geçişli)--------Yeni aldığım daireyi boyattım (ettirgen)
*Saçları uzamış (geçişsiz) ------------------------Saçlarını uzatmış (oldurgan)
*Kumaşı ölçüsüne göre kestim. (geçişli)--------Kumaşı ölçüsüne göre kestirdim.(ettirgen)
*Her sabah koşarım.(geçişsiz)------------------- Yıllarca bu topraklarda at koşturduk.(oldurgan)
*İşe başladım.(geçişsiz) -------------------------- Dersleri başlattım.(oldurgan)
ÖZNESİNE GÖRE ÇATI (ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİ): Öznenin yüklemle ilişkisi 4 grupta incelenir.
1)Etken Fiil ve Edilgen Fiiller:
Yüklem durumundaki fiilin gösterdiği işi doğrudan doğruya öznenin kendisi yapıyorsa fiil etken çatılı demektir.Yani fiilin gerçek öznesi varsa ve “l,n” çatı ekini almamışsa fiil etkendir.Bir fiil “l,n” çatı ekini almışsa ve eylemin kim tarafından yapıldığı belli değilse o fiil edilgendir. Edilgen fiillere “kim tarafından” sorusunu yönelttiğimizde cevap alamayız.
*Evi güzelce temizledi.(evi temizleyen kim? “o”, geçek öznesi var, o halde etkendir.)
b.li.ne
*Ev temizlendi. (ev kim tarafından temizlendi?cevap alamıyoruz, eylemi yapan belli değil o halde edilgen)
s.ö
*Kadın, bulaşığı yıkadı.(bulaşık kim tarafından yıkandı? “kadın” eylemi yapan belli olduğu için etken)
*Bulaşık, yıkandı. (bulaşık kim tarafından yıkandı?belli değil,cevap alamıyoruz, o halde edilgen)
*Polis, bu kişileri arıyor.(arayan kim? “polis” gerçek öznesi var eylemi yapan belli öyleyse etken)
*Bu kişiler aranıyor. (arama eylemini yapan kim? Belli değil öyleyse edilgendir)
*Masaları kenara çekti. (masaları kenara çeken kim? “adam” eylemi yapan belli öyleyse etkendir.)
*Masalar kenara çekildi.(masaları kenara çeken kim?belli değil öyleyse edilgendir)
*Sınavın iptal edileceğini söyledi.(sınavın iptal edileceğini söyleyen kim? “o” gerçek öznesi vardır,etkendir.)
*Sınavın iptal edileceği söylendi.(sınavın iptal edileceğini söyleyen kim?belli değil o halde edilgen.)
*Ilık yaz akşamlarında şarkılar söylerdik. (şarkılar söyleyen kim ? “biz” gerçek öznesi var o halde etken)
*Ayrılık gecesini hiçbir zaman unutamadım. (unutamayan kim? “ben” gerçek öznesi var o halde etken)
*En güzel şiirler gençliğin uykusuz gecelerinde yazılır. (yazma eylemini yapan kim? belli değil. edilgen)
*Çalındı umutların en güzeli benden. (edilgen)
2.Dönüşlü Fiiller:
Fiil kök ya da gövdelerine “n, l” çatı ekleri getirilerek yapılır.Dönüşlü eylemlerde özne işi bizzat kendisi yapar ve yaptığı işten de bizzat kendisi etkilenir.Edilgen fiillerle dönüşlü fiiller birbiriyle karıştırılmamalıdır. İkisi de “l,n” çatı eki alır.Ancak edilgen çatılı fiillerin gerçek öznesi yokken dönüşlü çatılı fiillerin gerçek öznesi vardır.Ayrıca dönüşlü çatılı fiillerde “kendi kendine” anlamı vardır.
* Annem geleceğimi öğrenince çocuklar gibi sevindi.
* Kocası eve gelmeyince karısı meraklanmış.
* Yüzmek için hemen soyundu.
* Çocuklar havuzda yıkandı.
* Bir Akdeniz kentinin tuz kokan sabahlarında uyanıyorum.
* Kız aynanın karşısında saatlerce süsleniyor.
* Kadın etrafa bakındı.
3. İşteş Çatılı Fiiller:
Fiil, kök ya da gövdelerine “ş, leş” çatı ekleri getirilerek yapılır.İşteş eylemler, işin birden fazla özne tarafından karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildirir.İşteş çatılı fiillerde özne gerçektir.
* Sen sahilde üzgün beklerken öpüşür ay ile sular. (k)
* Görünmez dallarda kuşlar ötüşür. (b)
* Kuru güz yaprakları uçuşuyor rüzgarda.( b)
* Onunla bir süre öylece bakıştık. (k)
* Sazı ellerine alan aşıklar saatlerce atıştı. (k)
* Onunla hemen her gün telefonlaşırım. (k)
* Yolcular durakta bekleşiyordu. (b)
Not: Bazı fiiller çatı eki almadan da işteşlik özelliği gösterebilir.
* Türk-Yunan ordusu Sakarya’da savaştı.
* Pehlivanlar er meydanında güreştiler.
* Onunla istemeye istemeye barıştım.
* Sonunda ona kavuştum.
Fiilde Çatı
TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI dersi hakkında sorularınızı, cevaplarınızı, bildiklerinizi paylaşabilirsiniz...
“Türk Dili ve Edebiyatı” sayfasına dön
Geçiş yap
- FORUM YÖNETİM
- ↳ Forum Yönetimi
- ↳ Açık Lise Duyurular
- YARDIM BÖLÜMÜ
- ↳ Soru & Cevap Yardım ve Destek Merkezi
- ↳ Yeni Kayıt ve Kayıt Yenileme
- ↳ Sınavlar
- ↳ Diploma ve Mezuniyet
- ↳ Öğrenci Belgeleri
- ↳ Kitaplar
- ↳ Askerlik Tecili
- ↳ Yurt Dışı Eğitim Programları
- ↳ YKS ( TYT, AYT, YDT )
- ↳ Diğer Konular Hakkında Sorularınız
- AÇIK LİSE DERSLERİ
- ↳ Matematik
- ↳ Türk Dili ve Edebiyatı
- ↳ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI 1
- ↳ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI 2
- ↳ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI 3
- ↳ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI 4
- ↳ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI 5
- ↳ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI 6
- ↳ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI 7
- ↳ TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI 8
- ↳ Tarih
- ↳ Coğrafya
- ↳ Fizik
- ↳ Kimya
- ↳ Biyoloji
- ↳ İngilizce
- ↳ T.C İnkilap Tarihi ve Atatürkçülük
- ↳ Diğer Dersler
- ↳ Ders Notları
- EĞİTİM - ÖĞRETİM
- ↳ Yükseköğretim / YKS (TYT, AYT, YDT)
- ↳ AÖF AÇIK ÖĞRETİM FAKÜLTESİ
- ↳ Duyurular
- ↳ Ders Notları
- ↳ Çıkmış Sınav Soruları
- ↳ Deneme Soruları
- ↳ 2011 Yılı Vize, Final ve Bütünleme Sınavları
- ↳ Soru - Cevap
- ↳ AÖF Bölümleri
- ↳ Açıköğretim Fakültesi
- ↳ İşletme Fakültesi
- ↳ İktisat Fakültesi
- ↳ Aöf Ön Lisans Bölümleri
- ↳ KPSS ( Ortaöğretim & Lise )
- MAÖL MESLEKİ AÇIK ÖĞRETİM LİSESİ
- ↳ MAÖL DUYURULAR
- ↳ MAÖL GENEL KONULAR
- ↳ MAÖL ALAN VE DALLARI
- ↳ ADALET ALANI
- ↳ AİLE VE TÜKETİCİ HİZMETLERİ ALANI
- ↳ BAHÇECİLİK ALANI
- ↳ AYAKKABI VE SARACİYE TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ALANI
- ↳ BÜRO YÖNETİMİ ALANI
- ↳ ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ ALANI
- ↳ DENİZCİLİK ALANI
- ↳ EĞLENCE HİZMETLERİ ALANI
- ↳ EL SANATLARI TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ ELEKTRİK-ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ GIDA TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ GİYİM ÜRETİM TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ GRAFİK VE FOTOĞRAF ALANI
- ↳ GÜZELLİK VE SAÇ BAKIM HİZMETLERİ ALANI
- ↳ HALKLA İLİŞKİLER VE ORGANİZASYON HİZMETLERİ ALANI
- ↳ HARİTA-TAPU-KADASTRO ALANI
- ↳ HASTA VE YAŞLI HİZMETLERİ ALANI
- ↳ HAYVAN SAĞLIĞI ALANI
- ↳ İNŞAAT TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ KİMYA TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ KONAKLAMA VE SEYAHAT HİZMETLERİ ALANI
- ↳ KUYUMCULUK TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ LABORATUVAR HİZMETLERİ ALANI
- ↳ MAKİNE TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ MATBAA ALANI
- ↳ METAL TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ METALURJİ ALANI
- ↳ METEOROLOJİ ALANI
- ↳ MOBİLYA VE İÇ MEKAN TASARIMI ALANI
- ↳ MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ MUHASEBE VE FİNANSMAN ALANI
- ↳ MÜZİK ALETLERİ YAPIMI ALANI
- ↳ PAZARLAMA VE PERAKENDE ALANI
- ↳ PLASTİK TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ SANAT VE TASARIM ALANI
- ↳ SERAMİK VE CAM TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ TARIM TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ TEKSTİL TEKNOLOJİSİ ALANI
- ↳ TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME ALANI
- ↳ ULAŞTIRMA HİZMETLERİ ALANI
- ↳ YİYECEK İÇECEK HİZMETLERİ ALANI
- ↳ İMAM HATİP ALANI
- KİŞİSEL
- ↳ Kendinizi Tanıtın
- ↳ Erkek Üye Resimleri
- ↳ Bayan Üye Resimleri
- ↳ Yeni Forum Konuları Oluşturun
- EDEBİYAT
- ↳ Şiir, Hikaye ve Güzel Sözler
- ↳ Duygu YükLü fLashLar..
- ↳ Sevgini Haykır
- ↳ Anılar,Günlük..vs
- ↳ Serbest Kürsü
- ↳ Din Kültür
- GÜNCEL
- ↳ Ulu Önderimiz Hakkında ki Herşey ßu ßölüme!
- ↳ İl İl Türkiyemiz
- ↳ Genel ve Güncel Konular, Son Dakika Haberlerleri
- KÜLTÜR & SANAT
- ↳ Genel Tarih
- ↳ Felsefe Bölümü
- ↳ Tiyatro Bölümü
- ↳ Biyografi ve Otobiyografi
- ↳ E-Kitap Kütüphanesi
- ↳ Türk Kültürü
- MİZAH
- ↳ Komik Videolar
- ↳ Komik Yazılar
- ↳ Komik Sesler
- ↳ Karikatürler
- ↳ Fıkralar
- HER TELDEN
- ↳ Tartışma Bölümü
- ↳ Hobi Ve Fobileriniz
- ↳ Doğum Günü Ve Kutlamalar
- ↳ İtiraf Et