AHLAK FELSEFESİ
-Platon'a göre temel erdemler; ölçülük, cesaret , bilgelik ve adalettir.
-Aristoteles'e göre erdem, iki aşırı uç arasında ortayı bulmaktır.
-Zenon'a göre erdemli olma, doğru seçme, sabırla katlanma, ölçülü olma ve adaletle bölüştürme gibi dört faktörle sağlanabilir.
a) Evrensel Ahlak Yasasının Varlığını Reddedenler
-Haz Ahlakı: Hazcılık, evrensel ahlak yasasının varlığını reddeden, hazzın yaşam içindeki tek gerçeklik ve en yüksek iyi olduğunu savunan görüştür (Hedonizm).
-Fayda Ahlakı: Yararcılık(utilitarizm) anlayışına göre asıl amaç mutlu olmaktır.
Faydacılığın kurucusu Jeremy Bentham ve John Stuart Mill fayda ahlakını ele almışlar ve yeni öğretiler ortaya koymuşlardır.
-Bencilik(egoizm): Günlük dilde, başkalarını dikkate almadan yalnız kendini, kendi çıkarını düşünme anlamına gelir. Bencilik öğretisini savunan İngiliz filozof Thomas Hobbes’a insan doğası gereği bencildir. Ona göre, evrensel ahlak yasası yoktur, bu kavram uydurulmuş boş sözden ibarettir.
-Anarşizm
evletin ya da iktidarın olmadığı bir toplum düzeninin kurulmasını amaçlayan dünya görüşüdür. Kurucusu, Fransız Proudhon, en tanınmış temsilcileri ise Rus Bakunin Kropotkin ve Alman Stirner’dir. Proudhon, ‘’Mülkiyet nedir?’’ adlı eserinde ‘’mülkiyet hırsızlıktır’’ görüşünü savunur.-Friedrih Nietzsche, modern dünyanın yerleşik ahlak değerleri ile Hristiyan kurumlarına yönelttiği keskin eleştirilerle adında en çok söz ettiren Alman filozoftur. Nietzsche’ye göre toplumda iki tür toplumsal sınıf vardır. Bunlardan biri, halk sınıfı diğeri seçkinler sınıfıdır.
-Jean Paul Sartre: Evrensel ahlak yasasını reddeden filozoflardan biridir. Çağımızın en popüler akımlarından biri olan varoluşçuluk(egzistansiyalizm) akımının en çok tanınan düşünürüdür.
b) Evrensel Ahlak Yasasının Varlığını Kabul Edenler
*Öznel (subjektif) Özelliklerin Belirlediğini İleri Sürenler
Evrensel ahlak yasası vardır. Bu yasayı belirleyende insan ve onun yaşamıdır. Temsilcileri: Jeremy Bentham, John Stuart Mill ve Henri Bergson.
Bentham ve Mill: Faydacı ahlak kuramının kurucularında Bentham ve bu kuramı geliştiren Mill, evrensel ahlak yasasını öznel özelliklerin belirlediğini savunmuşlardır. Onlara göre, insan doğası gereği acıdan geçer, hazza yönelir.
Bergson: Sezgiciliğin kurucusu Bergson da evrensel ahlak yasasını öznel özelliklerin belirlediğini savunur. Bergson, akla dayanan toplumsal ahlak ve sezgiye dayanan evrensel ahlak olmak üzere iki tür ahlaktan söz eder.
*Nesnel (objektif) Özelliklerin Belirlediğini İleri Sürenler
Bu yasanın insandan bağımsız ve objektif bir temeli vardır. Temsilcileri: Sokrates, Platon,Farabi, Baruch Spinoza ve İmmanuel Kant’tır.
Sokrates: Ahlaki eylemin kaynağı bilgi olduğundan, ahlaki kararlar bireyin duygularına ve isteklerine göre verilmez.
Platon: Ahlak görüşünü de varlık ve bilgi felsefesinde ortaya koyduğu düşüncelerle açıklar. Ona göre iki evren vardır. Bunlardan biri nesneler dünyesı diğeri de idealar dünyası’dır.
Farabi: Ahlak öğretisini bilgi, zihin gücü ve alışkanlığa dayandırır. Akla dayanan rasyonel bilgi vardır. İnsana en yüksek mutluluğu veren bilgi Tanrı bilgisidir.
Spinoza: Hollandalı olan Spinoza panteist bir filozoftur. Panteizm, evren ile Tanrı’yı bir ve aynı gören bir öğretidir. Ona göre Tanrı evrenin yaratıcısı değil, töz ya da cevheridir. Ona göre Tanrı kesin olarak özgürdür. Oysa insan tutkular ve başka bir çok şeyin etkisi altındadır.
Kant: Alman filozof Kant’a göre, ahlaki eylemin amacı ne mutluluk ne erdem ne de doğaya uygun yaşamadır. Kant’a göre iyi niyete dayanan ve ödev duygusundan kaynaklanan her eylemin sonucu ne olursa olsun ahlakidir.
-Tasavvuf anlayışına göre Tanrı ‘’ezelden beri var olan’’ anlamında kadim, evren ise ‘’sonradan meydana gelen ‘’ anlamında Hadis’tir. Bu görüş sonucunda vahdeti vücut (varlığın birliği) düşüncesine ulaşılmıştır.
Mevlana: Mevlana Celalettin Rumi Farsça yazdığı, yaklaşık 26 bin beyitten oluşan ‘’Mesnevi’’ adlı eseriyle Türk kültürüne önemli katkılarda bulunmuştur. Bu iki soruya yanıt aramıştır: ‘’Neden ve nasıl oluyor da bu evren vardır?’’ ve ‘’İnsan bu evrendeki yeri ve değeri nedir?’’ Birinci soru vahdeti vücut(varlığın birliği) anlayışı ile açıklamıştır.
Yunus Emre: Yunus Emre felsefesini Kur’an’a dayandırır. Ona göre, gerçek varlık (Hakk) Tanrı’dır. Evren ise bir görüntüler alanı, bir hayaldir.
Hacı Bektaş Veli: Hacı Bektaş’ın temel felsefi görüşü vahdeti vücuttur. Var olan her şey Tanrı’dan çıkmıştır. Bu yaradılış Tanrının Sevgisinin sonucudur. Hacı Bektaş’a göre insan, varlığın birliğine ya da Tanrı’ya üç aşamadan geçerek ulaşabilir. Bu aşamalardan geçen insan kamil(olgun) insandır. Kamil insan Hakk(yaratan) ile Halkı (yaratılanı) bir ve aynı şeyler olarak görür. H. Bektaş bu birliğe ‘’Aynü’l-cem’’(yaratanla yaratılanı aynı görme) adını verir.
